یکی از قسمت‌های مهم خودرو که وظیفهٔ انتقال نیرو از موتور به چرخ‌ها را دارد گیربکس یا جعبه‌دنده میباشد. امروزه و با گسترش صنعت خودرو، بیشتر خودروها دارای گیربکس اتوماتیک هستند، ولی درعین‌حال هنوز بسیاری از خودروها دارای گیربکس دستی‌اند.
هر خودرو برای کار کردن نیازمند مایعات مختلفی است که هر یک برای کار خاصی کاربرد دارند، یکی از این مایعات روغن گیربکس است که داخل گیربکس و چرخ‌دنده‌ها ریخته می‌شود تا از استهلاک زودهنگام آن جلوگیری به عمل آورد.
انواع اصلی روغن گیربکس
به روغن‌های ویژهٔ گیربکس اتوماتیک ATF میگویند که مخفف Automatic Transmission Fluid است.
روغن‌های ویژهٔ گیربکس دستی را MTF میگویند که مخفف Manual Transmission Fluid است.
برای درک بهتر تفاوت این دو نوع روان کننده در ابتدا تفاوت بین این دو نوع گیربکس را به‌اختصار بیان می‌کنیم، درواقع وظیفهٔ هر دو به یک گونه بوده و وظیفهٔ انتقال نیرو را بر عهده‌دارند، امّا تفاوت آنها، فرآیند و عملکرد در نوع انتقال نیرو میباشد؛
گیربکس دستی
جعبه‌دنده یا گیربکس دستی به مجموعه‌ای از دنده‌ها دور یک شافت یا میله گفته می‌شود که با فشردن کلاچ و تعویض دنده توسط راننده، چرخ‌دنده‌ها در موقعیت درست برای هر دنده قرار می‌گیرند و با رها نمودن کلاچ، قدرت از موتور به چرخ‌ها منتقل می‌شود. میزان قدرت و یا گشتاور به دندهٔ انتخابی توسط راننده بستگی دارد.
درگیر شدن دنده‌ها باعث ایجاد حرارت، قدرت و همچنین اصطکاک شدید بین قطعات در تماس با یکدیگر است که نیاز به مایعی برای روان کاری در این سیستم را ضروری می‌نماید. به روغن مورداستفاده در گیربکس دستی، روغن دنده و یا واسکازین نیز میگویند، واسکازین یک کلمه روسی است که به معنای روغن دنده میباشد.
خصوصیات ویژهٔ روغن گیربکس دستی شامل این موارد است
ویسکوزیته یا گرانروی: مهم‌ترین ویژگی در مورد روغن گیربکس میزان گرانروی آن است، میزان غلظت روغن گیربکس بالاتر و بیشتر از روغن‌موتور است که به خاطر درگیر شدن شدید دنده‌ها است. پس غلظت آن باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند کل سیستم را پوشش داده و نیز بتواند فشار وارده به دنده‌ها را به خوبی خنثی نماید.
مقاومت در برابر حرارت‌های بالا: به دلیل تماس زیاد و با سرعت‌بالای دنده‌ها که باعث افزایش دما در داخل گیربکس می‌شود، نقطهٔ جوش روغن نیز باید بسیار بالا باشد تا بتواند حرارت بالا را تحمل نموده و خاصیت خود را از دست ندهد.
مقاومت در برابر فشار بالا: به دلیل ماهیت عملکرد گیربکس دستی، دنده‌ها در معرض فشار بالایی قرار دارند که به‌مرور زمان باعث خوردگی دنده می‌شود. بنابراین روغن باید در برابر این فشار بالا مقاومت بالایی داشته باشد.
گیربکس اتوماتیک
دنده‌ها در گیربکس اتوماتیک روی شافت چیده شده‌اند، امّا تغییر آنها با فشردن پدال گاز داخل خودرو انجام می‌شود. یعنی با فشردن گاز، دنده به‌طور خودکار و بسته به‌سرعت تغییر می‌کند و با کم شدن فشار روی پدال و به تَبَعِ آن کم شدن سرعت، دنده نیز به‌صورت اتوماتیک کم می‌شود.حال برای جلوگیری از استهلاک زودهنگام قطعات داخل گیربکس نیاز به روغن گیربکس به میان می‌آید. این روغن یک مایع لغزنده است که نقش روان کننده برای بخش‌های متحرک داخل گیربکس را بر عهده دارد. کیفیت روغن باید درحدّ مطلوب باشد تا کارایی مقبول و مطمئن ارائه دهد. در گیربکس اتوماتیک این سیال به‌عنوان خنک‌کننده و نیز یک سیال لِزِج عمل می‌نماید که وظیفهٔ انتقال نیرو را نیز بر عهده دارد
روغن های مورد استفاده در گیربکس دستی و اتوماتیک دارای تفاوت هایی در غلظت و گرانرویِ آنها هستند. در صورت اضطرار و در مواقع خاص می‌توان از روغن گیربکس اتوماتیک در گیربکس دستی استفاده کرد، امّا عکس آن امکان‌پذیر نمی‌باشد. برای اطلاع از روغن مناسب برای گیربکس خودرویتان می‌توانید به دفترچهٔ راهنمای خودروی خود مراجعه نمایید.
طراحی گیربکس اتوماتیک به‌گونه‌ای است که شامل یک مبدل گشتاور هیدرولیکی و یک مجموعه خورشیدی با نسبت دنده‌های مختلف میباشد که به‌وسیلۀ یک سامانه هیدرولیک به‌طور خودکار تعویض دنده‌ها در آن صورت می‌گیرد. دنده‌های گیربکس اتوماتیک بسیار کوچکتر از گیربکس دستی است و قطعات درگیر در این نوع گیربکس بسیار بیشتر است. بنابراین نوع روغن برای آن نیز باید دارای تفاوت باشد.
درواقع روغن گیربکس اتوماتیک علاوه بر وظیفهٔ روان کاری باید وظیفهٔ انتقال نیرو از پمپ روغن به کلاچ را نیز انجام دهد که موجب کنترل حرکت دنده‌ها در این سیستم می‌شود و بنابراین باید دارای خواص زیر نیز باشد:
ویژگی های روغن گیربکس اتوماتیک
- ویسکوزیته یا گرانروی: روغن گیربکس اتوماتیک برخلاف دستی، روغن هیدرولیک رقیق است و طراحی آن به‌گونه‌ای است که دارای گرانروی پایین‌تری نسبت به روغن گیربکس دستی است تا بتواند تمام قطعات حساس سیستم را روان کاری کند. شاخص گرانروی این روغن‌ها در حدود 0W-5 یا 5W-10 است.
- مقاومت در برابر دمای بالا
- مقاومت در برابر تشکیل کف
زمان تعویض روغن گیربکس
در خودروهای دارای گیربکس دستی معمولاً بین 50 تا 100 هزار کیلومتر کارکرد باید خرید روغن گیربکس و تعویض آن را انجام داد. در هنگام خرید روغن گیربکس از کیفیت مطلوب آن نیز اطمینان حاصل کنید. در خودروهایی که در فشار کاری بالاتری به‌کار گرفته می‌شوند بهتر است که بعد از 30 هزار کیلومتر تعویض گردد. برای دانستن بهترین زمان تعویض می‌توانید به دفترچهٔ راهنمای خودروی خود مراجعه کنید.
در خودروهای دارای گیربکس اتومات معمولاً بعد از 60 هزار کیلومتر کارکرد روغن تعویض می‌گردد، امّا برای برخی خودروها تا 100 هزار کیلومتر هم هست که بسته به نوع خودرو و نیز توصیهٔ دفترچهٔ راهنمای خودرو می‌تواند متفاوت باشد.
لزوم تعویض روغن گیربکس
در گیربکس‌های دستی افت کیفیت روغن به دلیل آلودگی است که ناشی از مستهلک شدن دنده‌ها و بلبرینگ‌ها و درنتیجه اضافه‌شده ذرات کوچک فلزی به روغن است. ذرات میکروسکوپی فلز داخل روغن باعث اخلال درروند روغن‌کاری شده و درنتیجه منجر به وارد شدن صدمهٔ بیشتر به دنده‌ها می‌شود. در گیربکس‌های اتوماتیک به دلیل حرارت بالایی که درنتیجه عملکرد متفاوت از گیربکس دستی به وجود می‌آید، روغن کیفیت خود را از دست می‌دهد و خراب می‌شود و نیز همانند گیربکس دستی دچار آلودگی می‌گردد، پس لزوم تعویض به‌موقع آن را بیشتر تأیید می‌کند.
احتیاط‌های لازم برای مراقبت از گیربکس
در زمان تعویض روغن‌موتور، بهتر است که روغن گیربکس را نیز چک کنید تا از میزان و سلامت آن اطمینان حاصل کنید. کمبود روغن باعث آسیب جدی به گیربکس می‌شود که می‌تواند هزینهٔ بالایی را به شما تحمیل کند. پس از هزینه نمودن برای خرید روغن مناسب نهراسید و مطمئن باشید که با خرید روغن باکیفیت ضرر ننموده‌اید، قیمت روغن گیربکس خوب و باکیفیت ممکن است بالا باشد، امّا درواقع شما دارید از هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌کنید.
آسیب دیدن گیربکس می‌تواند بدون داشتن هرگونه علائم و سروصدایی به وجود آید.
همچنین به یاد داشته باشید که این روغن برخلاف روغن‌موتور بخار نمی‌شود، پس اگر سطح روغن افت نمود حتماً یک نشتی وجود دارد که باید فوراً به مکانیک مراجعه گردد.
PL2 شرکتی UAE - 4 LITER
PL2
MOBIS
